Participatiesurvey 2020-2021-2022

Op dinsdag 8 november 2022 stelden het Kenniscentrum Cultuur- en Mediaparticipatie, het Onderzoeksplatform Sport en het Jeugdonderzoeksplatform (JOP) de eerste resultaten van de participatiesurvey 2020 – 2021 – 2022 voor. De participatiesurvey is een grootschalig bevolkingsonderzoek naar de staat van deelname aan het sociale, culturele en sportieve leven in Vlaanderen en is sinds 2004 al vier keer afgenomen. In totaal namen 1.706 Vlamingen deel aan de recentste editie.

De vierde editie van de participatiesurvey heeft net als de drie voorgaande tot doel om betrouwbaar cijfermateriaal te genereren en te ontsluiten. Dat cijfermateriaal vormt een belangrijke bron voor het uittekenen en uitvoeren van de beleidslijnen cultuur, jeugd, media en sport. Op basis van de participatiesurvey krijgt de overheid een uitzonderlijk gedetailleerd inzicht in het participatiegedrag en de daaraan gerelateerde attitudes en belevingen van Vlamingen. Daarnaast spitsen onderzoekers zich toe op welke factoren participatie beïnvloeden, inclusief drempels.

Deze vierde editie vormt, ‘dankzij’ de COVID-19-pandemie, een bijzondere editie. De interviews werden mondeling afgenomen bij een representatief staal van de Vlaamse bevolking. Door de stringente maatregelen in de bestrijding van de COVID-pandemie moest de dataverzameling twee keer onderbroken worden, waardoor ze in drie etappes plaatsvond, gespreid over de jaren 2020, 2021 en 2022. De onderzoekers maakten van deze opgelegde pauzes een troef: de gespreide dataverzameling leidde tot drie datasets, die het mogelijk maken vrijetijdsparticipatie in precoronatijden te vergelijken met vrijetijdsparticipatie tijdens een COVID-periode met zeer stringente maatregelen (inclusief de sluiting van heel wat vrijetijdsinfrastructuur) en een COVID-periode waarin opnieuw heel wat mogelijk werd en sport- en cultuurinfrastructuur weer de deuren openden.

Daarnaast biedt de precoronabevraging in 2020 de mogelijkheid om ook trends in kaart te brengen over een periode van ruim 15 jaar (2004 tot 2020). Waar mogelijk vergelijken de onderzoekers de vier edities van de participatiesurvey. Door de cijfers over de jaren heen te vergelijken krijgen we een inzicht in evoluties en trends in participatie. In die periode veranderde de samenstelling van onze bevolking sterk. De Vlaamse bevolking vergrijsde verder en tegelijkertijd nam tevens de gezonde levensverwachting toe. Ook de scholingsgraad en diversiteit namen nog verder toe in die periode. Trends in vrijetijdsparticipatie worden daarom steeds in het licht van die maatschappelijke evoluties beschouwd.

 

Opzet participatiesurvey

De resultaten in een notendop

 

Verschuivingen in cultuurparticipatie (2004-2020) 

 

Er blijkt een duidelijke stijging in de uithuizige cultuurparticipatie. Op basis van de frequentie van bezoeken aan musea, concerten, voorstellingen podiumkunsten, bioscoop en erfgoedinitiatieven werd een indicator aangemaakt van globaal uithuizig cultuurbezoek. In de metingen van 2004, 2009 en 2020 nam ongeveer drie kwart deel aan minstens één culturele activiteit in de zes maanden vóór de bevraging. In 2020 is dat gestegen tot 80%. Bovendien is ook de frequentie van participatie toegenomen. Andere participatievormen vertonen een status quo. Zo blijft de actieve cultuurbeoefening (amateurkunsten) op een gelijk niveau als in de voorgaande edities van de participatiesurvey (27% in 2020) en hetzelfde geldt voor de actieve deelname aan het verenigingsleven (55%). 

Cultuurparticipatie in coronatijden

Tijdens de COVID-pandemie krijgt cultuurparticipatie een flinke knauw. Eentje waarvan ze in de post-COVID-meting van 2022 nog niet volledig is hersteld. Voor alle vormen van cultuurparticipatie die in een zaal plaatsvinden – denk daarbij aan films, podiumkunsten en concerten – stuikt het percentage bezoekers in elkaar in 2021. In de cijfers van 2022 zien we een voorzichtige maar lang niet volledige relance van de sector. De participatiecijfers blijven ver onder het niveau van 2020. Voor lokale cultuurparticipatie in cultuur- en gemeenschapscentra lukt de heropstart wat beter, maar blijven de cijfers lager dan voor de pandemie. De culturele relance in 2022 blijkt daarbij vooral gedragen door hoger opgeleiden, vrouwen en de groepen (bv. bepaalde leeftijdsgroepen) die ook al vóór COVID de sterkhouders waren.

Het aanbod dat minder lang gesloten werd of meer mogelijkheden had om in openlucht of thuis plaats te vinden, ondervond minder impact van de COVID-pandemie. Op het vlak van cultuur stellen we vast dat het bibliotheek-, museum- en erfgoedbezoek en de actieve deelname aan het verenigingsleven en de amateurkunstbeoefening veel minder beïnvloed werden door de COVID-pandemie. De deelname blijft daar stabiel of daalt in veel mindere mate. 

Verschuivingen in mediaparticipatie

Sinds de laatste editie van de participatiesurvey in 2014 zagen Vlaamse mediagebruikers talloze streamingdiensten hun intrede maken en werd de smartphone een onlosmakelijk deel van hun mediaroutine. De laatste cijfers uit de participatiesurvey spreken dan ook voor zich: 86% van de Vlamingen maakt gebruik van een smartphone (tegenover 43% in 2014), en ook de digitalisering zet zich verder voort: 88% van de Vlamingen gebruikt een computer of laptop. De belangrijkste verschillen zitten vandaag echter minder in welke media we gebruiken, maar eerder in hoe we die media gebruiken. Dat werd bekeken aan de hand van mediarepertoires, die het  geheel van media (inhouden of toestellen) omvatten die één gebruiker op regelmatige basis gebruikt. Daaruit blijkt hoe sterk digitale media zich verankeren in ons mediagebruik.

Mediaparticipatie sinds 2020

De verdere digitalisering laat zich ook voelen in de veranderingen in mediagebruik die we optekenen in de drie waves (2020, 2021, 2022) van de huidige participatiesurvey. Het aantal gebruikers dat meermaals per dag de smartphone gebruikt, stijgt van 75% in 2020 naar ruim 80% in 2021 en 2022. Daartegenover staat wel een lichte daling in het gebruik van de meer traditionele media zoals krant, tv en radio in de voorbije drie jaar. 

Sociale ongelijkheid in cultuur- en mediaparticipatie

De toename van het aandeel hoger opgeleiden in onze samenleving draagt bij tot het status quo of de stijging van de participatiecijfers voor cultuur. Zij duwen de participatiecijfers de hoogte in. Keerzijde blijft evenwel dat sociale ongelijkheden in cultuurparticipatie onverminderd blijven bestaan. En hoewel de digitale media hun intrek hebben genomen in het dagelijkse mediagebruik van de Vlaming, blijkt ook de digitale kloof allesbehalve weggewerkt.

Meer informatie:

Webtools

Tabellen

Nota's en rapporten

Presentaties studiedag